Hoa Kỳ xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản trọng yếu mới để ngăn chặn sự độc quyền về đất hiếm của Trung Quốc
Chuyên gia nói, sự thống trị về đất hiếm của Trung Quốc ngày càng trở nên bớt gây lo ngại hơn khi các quốc gia tách ra
Biện pháp gần đây của Hoa Thịnh Đốn nhằm hạn chế xuất cảng chất bán dẫn sang Trung Quốc đã làm dấy lên lo ngại rằng Bắc Kinh có thể trả đũa bằng cách cắt nguồn cung đất hiếm, tương tự như những gì họ đã làm với Nhật Bản vào năm 2010. Theo Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (pdf), Trung Quốc có trữ lượng đất hiếm lớn nhất thế giới, chiếm 78% lượng đất hiếm nhập cảng của Hoa Kỳ từ năm 2017 đến năm 2020.
Tuy nhiên, đáp lại những lo ngại đó, các chuyên gia cho rằng “quân bài đất hiếm” của Bắc Kinh có thể sẽ không gây ra bất kỳ mối đe dọa thực sự nào vì các quốc gia, đặc biệt là Hoa Kỳ, đã bắt đầu tự khai thác các nguyên tố đất hiếm.
Kim loại đất hiếm rất cần thiết cho các ngành công nghiệp quốc phòng và năng lượng sạch. Chúng được tìm thấy trong các sản phẩm quốc phòng như laser, radar, hệ thống nhìn đêm, dẫn đường hỏa tiễn, động cơ phản lực, và hợp kim cho xe bọc thép, cũng như nguyên liệu thô quan trọng cho nam châm vĩnh cửu dùng trong xe điện và tuabin gió.
Kể từ những năm 1980, sản lượng đất hiếm của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể. Theo chiến lược giá thấp, trong năm 2009, quốc gia này đã sản xuất khoảng 97% nguồn cung kim loại đất hiếm trên thế giới. Tuy nhiên, con số đó đã giảm trong những năm qua khi các công ty khác tham gia vào thị trường.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), năm 2018, Trung Quốc sản xuất khoảng 70% nguồn cung đất hiếm trên thế giới trong khi kiểm soát khoảng 85% công suất chế biến đất hiếm trên thế giới.
Ông Tạ Thiên (Frank Tian Xie), chuyên gia về các vấn đề Trung Quốc và là giáo sư kinh doanh tại Đại học South Carolina Aiken, nói với The Epoch Times rằng Trung Quốc đã đánh đổi chi phí môi trường rất lớn cho thị trường này.
Ông cho biết mặc dù các khoáng sản quan trọng được gọi là kim loại đất hiếm, nhưng các nguồn tài nguyên này lại không khan hiếm. Nguyên nhân là do chi phí môi trường lớn của việc khai thác các kim loại này khiến chúng trở nên hiếm, vì quá trình khai thác có thể gây ô nhiễm nghiêm trọng.
Ông Tạ nói thêm, “Tuy nhiên, cách tiếp cận của Trung Quốc là hoàn toàn phớt lờ ô nhiễm và khai thác môi trường một cách bừa bãi bất kể chi phí, từ đó có được lợi thế thị trường đáng kể.”
‘Vũ khí hóa’ sự thống trị về đất hiếm
Theo một báo cáo năm 2018 của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (pdf), “Trung Quốc đã làm ngập các thị trường toàn cầu một cách chiến lược bằng đất hiếm có giá được trợ cấp, loại bỏ các đối thủ cạnh tranh, và ngăn cản các đối thủ mới gia nhập thị trường.”
Báo cáo này cho biết thêm, “khi [Bắc Kinh] cần tăng sức mạnh mềm của mình bằng cách cấm vận đất hiếm, thì họ không ngần ngại, như Nhật Bản đã học được trong một cuộc tranh chấp hàng hải năm 2010.”
Trong nhiều trường hợp, Bắc Kinh đã vũ khí hóa sự thống trị của mình trên thị trường khoáng sản bằng cách đe dọa cắt nguồn cung cấp cho các quốc gia khác. Một ví dụ đáng chú ý là tranh chấp hàng hải Nhật Bản-Trung Quốc năm 2010.
Năm 2010, Bắc Kinh đã chặn toàn bộ 17 sản phẩm đất hiếm xuất cảng sang Nhật Bản do tranh chấp kéo dài về quyền kiểm soát các đảo không có dân cư ở Biển Hoa Đông sau khi tàu của lực lượng hải quân tự vệ Nhật Bản và tàu cá Trung Quốc đụng độ. Tại thời điểm đó, Bắc Kinh cũng hạn chế một số xuất cảng đất hiếm sang các nước khác, khiến giá đất hiếm toàn cầu tăng vọt.
Ngoài ra, Trung Quốc từ lâu đã áp dụng cấu trúc định giá hai tầng cho việc bán đất hiếm của mình, khiến các công ty ngoại quốc phải trả mức giá cao gấp đôi so với các công ty trong nước. Các công ty ngoại quốc phải chuyển nhà máy và công việc sang Trung Quốc nếu họ muốn có giá tốt hơn và nguồn cung an toàn hơn.
Theo tạp chí Wired, hành động này không chỉ thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc mà còn khiến Trung Quốc dễ dàng đánh cắp tài sản trí tuệ của ngoại quốc hơn.
Kể từ tranh chấp hàng hải năm 2010, Nhật Bản không từ bỏ tuyên bố chủ quyền đối với các đảo nhưng tích cực cảnh báo các quốc gia khác về các hành vi buôn bán không đáng tin cậy của Trung Quốc, bao gồm cảnh báo gần đây từ đại sứ Nhật Bản tại Úc Yamagami Shingo, khi Bắc Kinh áp dụng chiến thuật tương tự bằng cách áp đặt hạn ngạch và thuế quan lớn đối với hàng hóa của Úc vào Trung Quốc. Hành động của Bắc Kinh được đưa ra sau khi Úc kêu gọi điều tra về nguồn gốc COVID-19.
Tách khỏi chuỗi cung ứng đất hiếm của Trung Quốc
Các hoạt động thương mại thường xuyên gây tranh cãi của Bắc Kinh đã cho thấy các quốc gia phương Tây có nguy cơ phụ thuộc vào Trung Quốc. Và việc đa dạng hóa các nguồn cung đất hiếm đã trở nên cần thiết đối với các quốc gia đang tìm cách tách khỏi chuỗi cung ứng của Trung Quốc.
Ông Tạ cho biết kim loại đất hiếm do Trung Quốc sản xuất thường không được sử dụng cho các ứng dụng cao cấp vì chúng đòi hỏi phải được tinh chế và xử lý thêm. Chúng chủ yếu được xuất cảng dưới dạng nguyên liệu thô sang các quốc gia khác.
Ông nói thêm rằng nhiều quốc gia, trong đó có Hoa Kỳ, đã bắt đầu khai thác kim loại đất hiếm của riêng họ, và nếu Bắc Kinh hạn chế nguồn cung, thì tác động sẽ rất nhỏ và ngắn hạn.
“Hạn chế nguồn cung đất hiếm sẽ là một mối đe dọa suông,” ông Tạ nói, gợi ý rằng Hoa Kỳ có thể sẽ không gặp bất kỳ sự trả đũa có ý nghĩa nào và rằng bất kỳ lệnh trừng phạt nào về vi mạch bán dẫn mà Hoa Kỳ đã ban hành đối với Trung Quốc sẽ vẫn được duy trì.
Theo cơ sở dữ liệu của Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), các nguồn tài nguyên đất hiếm đáng kể đã được phát hiện ở Greenland, Brazil, Canada, Việt Nam, Myanmar, Lào, Na Uy, và một số quốc gia Phi Châu kể từ năm 2009. Từ năm 2010 đến năm 2020, 261 công ty ở 37 quốc gia bên ngoài Trung Quốc đã khởi xướng tổng cộng 429 dự án đất hiếm, bổ sung thêm từ 80,000 đến 100,000 tấn công suất sản xuất đất hiếm.
Trong khi đó, từ năm 2013 đến năm 2020, trữ lượng đất hiếm của Trung Quốc đã giảm 20% từ 55 triệu tấn xuống còn 44 triệu tấn do khai thác tàn phá trong nhiều thập niên. Sản lượng đất hiếm của nước này cũng đã giảm từ gần 100% thị phần toàn cầu vào năm 2010 xuống còn 60% vào năm 2021.
Giảm phụ thuộc
Trong nỗ lực thách thức sự kìm kẹp của Trung Quốc đối với các khoáng sản trọng yếu, Hoa Kỳ đã thành lập một chuỗi công nghiệp khai thác và chế biến đất hiếm bao gồm mỏ Mountain Pass của California, nhà máy khai thác và tinh chế Mount Weld của Úc, và cơ sở tinh luyện Kuantan của Malaysia.
Hồi tháng 06/2022, Ngũ Giác Đài đã đồng ý tài trợ toàn bộ chi phí 120 triệu USD cho một cơ sở phân tách kim loại đất hiếm nặng do Lynas Rare Earths của Úc xây dựng ở Texas, nhằm thúc đẩy một chương trình được khai triển từ năm 2020, công ty thông báo hôm 14/06.
Nằm trên Vịnh Mexio, cơ sở mới này sẽ cho phép Hoa Kỳ tiếp cận với các kim loại đất hiếm nặng được sản xuất nội địa.
Cơ sở ở Texas mà Ngũ Giác Đài tài trợ sẽ xử lý carbonate đất hiếm nặng được khai thác ở Úc, tạo thành một chu trình sản xuất bỏ qua hoàn toàn Trung Quốc. Lynas Rare Earths có kế hoạch kết hợp nhà máy sắp tới với một cơ sở phân tách vật liệu đất hiếm nhẹ được đề nghị do công ty và Bộ Quốc phòng đồng tài trợ.
Lynas sản xuất gần 20,000 tấn oxide đất hiếm hàng năm từ mỏ Mount Weld ở Úc và nhà máy chế biến ở Kuantan, trên bờ biển phía đông của Bán đảo Malaysia. Theo một bài báo của ban biên tập của Bloomberg năm 2021, chỉ riêng sản lượng đất hiếm của công ty khai thác Úc này là “quá đủ để đáp ứng tất cả nhu cầu của Mỹ, chưa kể 500 tấn cần thiết cho các ứng dụng quan trọng trong quốc phòng.”
Dự án này đã được công bố lần đầu tiên hồi tháng 07/2020 như một phần trong chiến lược của chính phủ Hoa Kỳ — theo sắc lệnh năm 2017 do cựu Tổng thống Donald Trump ký — nhằm giảm sự phụ thuộc vào nhập cảng khoáng sản trọng yếu của ngoại quốc. Ngũ Giác Đài cũng đang tài trợ cho một cơ sở chế biến và phân tách vật liệu đất hiếm nặng ở Mountain Pass, thuộc miền Nam California.
Mountain Pass là nơi có trữ lượng nguyên liệu đất hiếm lớn thứ tám thế giới.
Hồi tháng Hai, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (DoD) đã trao hợp đồng trị giá 35 triệu USD cho MP Materials, chủ sở hữu mỏ Mountain Pass, để thiết kế và xây dựng cơ sở xử lý nguyên tố đất hiếm nặng (HREE) tại địa điểm sản xuất Mountain Pass của công ty.
Theo tuyên bố của DoD, “Dự án này sẽ thiết lập cơ sở chế biến và phân tách đầu tiên thuộc loại này cho HREE để hỗ trợ các ứng dụng quốc phòng và thương mại ở Hoa Kỳ.”
Phản hồi từ các nhà lập pháp Hoa Kỳ
Trong những năm gần đây, Hoa Kỳ đã thông qua luật giải quyết những lo ngại về an ninh quốc gia liên quan đến vật liệu đất hiếm.
Ví dụ: Các Thượng nghị sĩ Tom Cotton (Cộng Hòa-Arkansaw) và Mark Kelly (Dân Chủ-Arizona) của Hoa Kỳ đã đề nghị một dự luật hồi tháng Một vừa qua nhằm cấm sử dụng kim loại đất hiếm của Trung Quốc trong các hệ thống quân sự nhạy cảm vào năm 2026 và tạo ra một kho dự trữ chiến lược các nguyên tố và sản phẩm đất hiếm một năm cho đến năm 2025.
Bản tin có sự đóng góp của Vương Giai Nghi (Ellen Wan)
Vân Du biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
